Urlop wypoczynkowy — zasady i wymiar wolnego dla pracowników

Urlop wypoczynkowy powinien zostać udzielony w roku, w którym pracownik nabył do niego prawo. Kodeks pracy gwarantuje pracownikom prawo do urlopu wypoczynkowego, którego nie można się zrzec. Nieobecność jest płatna i należy się w każdym roku w wymiarze zależnym od stażu pracy i wymiaru etatu.

Co to jest urlop wypoczynkowy?

Urlop wypoczynkowy jest jednym z rodzajów urlopu, które przysługują pracownikom zgodnie z Kodeksem Pracy. Nieobecność jest szczegółowo opisana w artykule 152 Kodeksu Pracy. Jest to prawo pracownika, a jego nieprzestrzeganie wiąże się z karą i grzywną dla pracodawcy. Tą przerwę od pracy można wykorzystać w sposób ciągły lub w częściach, ale jedna z nich musi trwać nieprzerwanie 14 dni kalendarzowych.

Urlop wypoczynkowy służy do wypoczynku od pracy, jest najbardziej znany i najczęściej wykorzystywany spośród innych nieobecności. Jego wysokość zależy od stażu oraz wysokości etatu. Z urlopu wypoczynkowego mogą korzystać osoby zatrudnione na umowę o pracę. 

Jak wnioskować o urlop wypoczynkowy?

Zgodnie ze 152 artykułem Kodeksu Pracy, pracownikowi należy się nieprzerwany urlop wypoczynkowy. Chęć wzięcia urlopu określa się w planach urlopowych, no sporządzanych, na rok następny, pod koniec roku kalendarzowego lub na początku nowego roku. Plany urlopowe są opisane w art. 163 Kodeksu Pracy. 

Przepisy prawa nie określają w jakiej formie, pracownik powinien zawnioskować o  urlop. Przyjęło się, że wniosek powinien zostać złożony papierowo (lub coraz częściej online).

Zatrudniony powinien złożyć wniosek bezpośrednio do swojego przełożonego lub do odpowiedniego działu, w zależności od struktury organizacji. Złożenie wniosku nie jest równoznaczne z pójściem na urlop, najpierw musi na niego wyrazić zgodę przełożony.

Elementy jakie powinien mieć w sobie wniosek o urlop to:

• imię, nazwisko oraz stanowisko pracownika,
• nazwa pracodawcy,
• rodzaj urlopu o jaki wnioskuje pracownik,
• okres trwania urlopu,   
• liczbę dni urlopowych.

Pracownik zatrudniony na umowę o pracę ma zagwarantowane prawo do urlopu. Jednak mimo to w niektórych sytuacjach pracodawca ma prawo odmówić zgody na urlop wypoczynkowy. Przepisy nie określają konkretnych przypadków kiedy jest to dopuszczalne. 

Ogólnie:

• Jeżeli zatrudniony chce zmienić datę swojej nieobecności, a plany urlopowe zostały już zaakceptowane.
• Przełożony może odmówić zgody na urlop lub wycofać ją pomimo wcześniejszej zgody, jeśli okaże się, że obecność pracownika jest niezbędna do funkcjonowania firmy. 
• W wyjątkowych sytuacjach pracodawca może również przerwać trwający urlop pracownika.

Jakie  możliwości ma w tej sytuacji pracownik? Może domagać się przed sądem udzielenia urlopu w wybranym przez siebie terminie. To pracodawca musi znaleźć uzasadnienie przesunięcia urlopu wypoczynkowego. 

Kolejny problem pojawia się przy planach wakacyjnych, czasem pojawia się potrzeba zmiany terminu przez osobę zatrudnioną. Pracownik może wystosować wniosek do przełożonego o zmianę terminu, ale nie ma on obowiązku wyrażenia zgody i podawania uzasadnienia. Jeżeli wniosek będzie umotywowanymi powodami, jest większa szansa na zgodę pracodawcy. Dla przełożonego najważniejsze jest aby funkcjonowanie firmy nie było zakłócone. 

Są sytuacje, w których pracodawca musi zgodzić się na przesunięcie urlopu, do takich przyczyn należą:

• konieczność sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny lub nad dzieckiem,
• niemożność wspólnego wykorzystania urlopu ze małżonkiem w związku z przesunięciem mu urlopu z przyczyn dotyczących pracodawcy, 
• odwołanie wczasów przez organizatora w związku z klęską żywiołową, 
• niemożność opuszczenia miejsca zamieszkania w związku z taką klęską. 

Za zgodą obydwóch stron przesuniecie urlopu jest zawsze możliwe. 

Ile dni trwa urlop wypoczynkowy?

Ile przysługuje urlopu? Urlop wypoczynkowy trwa 20 lub 26 dni. Jego długość zależy od stażu pracy i wysokości etatu. 20 dni czasu wolnego od pracy należy się pracownikom, których staż pracy nie przekroczył 10 lat. 26 dni nieobecności to limit dla zatrudnionych ze stażem pracy ponad 10 lat. 

Do stażu pracy wlicza się ukończenie szkół, jest to zapisane w artykule 155 Kodeksu Pracy. Do okresu pracy wliczają się poniższe tytuły ukończenia szkół:

• zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata 
• średniej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat 
• średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych – 5 lat 
• średniej szkoły ogólnokształcącej – 4 lata 
• szkoły policealnej – 6 lat 
• szkoły wyższej – 8 lat

Więc, aby osiągnąć limit 26 dni urlopu nie trzeba pracować 10 lat, jeżeli pracownik ukończył studia wyższe i przepracował 2 lata na umowie o pracę, w świetle prawa jego limit urlopowy przedłuża się do 26 dni.

Jeżeli zatrudniony pracuje na niepełny etat, jego wymiar urlopu będzie proporcjonalnie mniejszy. 

Komu przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy?

Zgodnie z art. 19 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych osobie z niepełnosprawnością przysługuje dodatkowe 10 dni roboczych  urlopu wypoczynkowego. Taki dodatkowy urlop jest udzielany na takich samych zasadach jak standardowy wypoczynkowy.

Osoba z niepełnosprawnością będzie miała limit odpowiednio:

• 30 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
• 36 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

Osoba z niepełnosprawnością zyskuje prawo do pobierania dodatkowego urlopu po przepracowaniu roku, po dniu zakwalifikowania jej do odpowiedniej grupy ze stopniem niepełnosprawności. Dzień zaliczenia do stopnia niepełnosprawności to dzień wydania orzeczenia.

Tak samo jak przy urlopie wypoczynkowym, osoba zatrudniona na niepełny etat będzie miała limit proporcjonalnie pomniejszony. 

Oprócz Kodeksu pracy nauczycieli dotyczy również Karta Nauczyciela. Dlatego pracują i wypoczywają na innych zasadach niż reszta profesji. Karta nauczyciela to ustawa z 1982 roku, która reguluje prawa i obowiązki nauczycieli. Jest ona o tyle ważna, że w hierarchii dokumentów, jest ważniejsza od Kodeksu pracy. 

Urlop wypoczynkowy dla nauczycieli to skomplikowana kwestia ponieważ zależy od miejsca pracy pedagoga. Inny limit będzie obowiązywał w placówce z feriami a inny w miejscu gdzie tych ferii nie ma. Różnica jest również pomiędzy placówkami publicznymi a prywatnymi.  

Nauczycielowi, który pracuje w placówce feryjnej, przysługuje urlop na ferie i  na wakacje. Pedagog powinien spędzić na urlopie nieprzerwanie 4 tygodnie. Są wyjątki kiedy taki urlop może zostać przerwany, taką decyzję podejmuje dyrektor placówki. Według Karty Nauczyciela, pedagodzy mają prawo do 56 dni urlopu w roku. Natomiast nie mają możliwości zgłoszenia tzw. urlopu na żądanie.

Osoba, która pracuje w ośrodku pomocy społecznej lub w powiatowym centrum pomocy rodzinie ma prawo do dodatkowego urlopu. Do obowiązków takiej osoby należy praca socjalna i przeprowadzanie rodzinnych wywiadów środowiskowych. Dodatkowy urlop przysługuje dla osób zatrudnionych i pracujących nieprzerwanie 5 lat. Przysługuje raz na dwa lata w wysokości 10 dni roboczych. Reguluje to ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej

Kolejną uprzywilejowaną grupą są prokuratorzy i sędziowie, im również należy się dodatkowy urlop w postaci:

• sześciu dni roboczych – po dziesięciu latach pracy;
• 12 dni roboczych – po 15 latach pracy.

Sędziowie na podstawie art. 92 § 1 ustawy z 27.07.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych. Prokuratorzy na podstawie art. 119 ustawy z 28.01.2016 r. – Prawo o prokuraturze.

Dodatkowy urlop przysługuje również kontrolerom Najwyższej Izby Kontroli. Należy się osobom zatrudnionym na stanowisku określonym w dzienniku Ustaw art. 66a, przez okres nie krótszy niż 10 lat Po tym czasie zyskują prawo do dodatkowych 6 dni roboczych, a po 20 latach pracy do 12 dni roboczych.

Jak oblicza się długość urlopu przy 1/2 lub 1/4 etatu?

Wymiar urlopu wypoczynkowego jest obliczany proporcjonalnie do wymiaru etatu. Podstawa limitu to 20 lub 26 dni urlopu, a niepełny dzień zaokrągla się w górę. Poniżej lista z przykładowymi etatami i przysługującymi im wymiarami nieobecności:

• Pełny etat 20/26 dni
• ¾ etatu 15/20 dni
• ½ etatu 10/13 dni
• ¼ etatu 5/7 dni

Zgodnie z art. 154(2) §1 kodeksu pracy, urlopu udziela się na dni, które są dla pracownika dniami roboczymi. Pracownik, który ma prawo do 26 dni urlopu, po przeliczeniu na godziny ma ich 208, dla 20 dni urlopu jest odpowiednio 160 godzin. Zgodnie z zasadą jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy. Jednak jeżeli pracownik korzysta z urlopu w dzień w który miał pracować 12h, z jego puli urlopu powinno zostać odjęte 12h, czyli 1,5 dnia.

Często pojawiają się pytania czy urlop bezpłatny lub rodzicielski wpływa na wymiar urlopu wypoczynkowego.  Urlop rodzicielski nie wpływa na limit urlopu wypoczynkowego, oznacza to, że po rocznej nieobecności, nadal mamy prawo do skorzystania z 20 lub 26 dni wolnego. 

Urlop bezpłatny nie wlicza się do czasu pracy. W praktyce, oznacza to, że za czas, który pracownik przebywa na urlopie bezpłatnym, nie otrzymuje prawa do urlopu wypoczynkowego. Ustalanie wymiaru nieobecności jest zależne od tego czy pracownik ma prawo do kolejnego urlopu wypoczynkowego na dany rok kalendarzowy. Oznacza to, że zatrudniony, który korzysta z urlopu bezpłatnego w pierwszym roku swojej pracy, przesuwa w czasie nabycie urlopu wypoczynkowego.

Urlop proporcjonalny po zmianie pracy.

Jeżeli pracownik składa wypowiedzenie, a nie wykorzystał całego urlopu wypoczynkowego są dwie możliwości. Pracodawca może wypłacić ekwiwalent należy za nieodbyty urlop lub wysłać pracownika na urlop. 

W takiej sytuacji przełożony może podjąć jednostronną decyzję o wykorzystaniu zaległego lub bieżącego urlopu wypoczynkowego. Oznacza to, że pracownik nie musi wyrazić zgody na taki urlop i na termin który został wskazany. Nieobecność podczas wypowiedzenia nie wymaga składania wniosku przez pracownika.  

Jeżeli pracownik podejmuje pracę u nowego pracodawcy w ciągu roku, przysługuje mu urlop proporcjonalnie do okresu pozostałego do końca danego roku kalendarzowego. Przy ustalaniu proporcjonalnego wymiaru urlopu trzeba wziąć pod uwagę kilka czynników: 

• Jeden miesiąc odpowiada 1/12 wysokości urlopu przysługującej pracownikowi.
• Niepełny miesiąc kalendarzowy pracy zaokrągla się w górę, tak samo jak niepełny dzień urlopu – również zaokrągla się w górę do pełnego dnia
• Wymiar urlopu do którego ma prawo w danym roku kalendarzowym nie może przekroczyć łącznego wymiaru przeznaczonego dla tej osoby  – 20 lub 26 dni na rok

Nowy przełożony wylicza urlop proporcjonalny za pomocą danych zawartych w świadectwie pracy. W tym dokumencie są zawarte takie informacje jak wymiar urlopu przysługujący pracownikowi, liczbę wykorzystanych dni urlopu wypoczynkowego w danym roku kalendarzowym oraz urlop na żądanie, który zgodnie z art. 167 przysługuje pracownikowi w wysokości 4 dni w roku kalendarzowym.

Zobacz także:

Ile urlopu przysługuje pracownikom?